ชวนรู้จัก… ผึ้งสุดแปลก 10 ชนิด

อาหารสุดแปลก

เมื่อเอ่ยชื่อ ‘ผึ้งแร้ง’ (vulture bee) หลายคนก็คงเดาอาหารของผึ้งนี้ได้ นั่นคือไม่ใช่ดอกไม้ แต่เป็นซากสัตว์ จนได้ชื่อเล่นอีกชื่อว่า ‘ผึ้งซอมบี้’
ความพิเศษยังไม่หยุดแค่นั้น เพราะเมื่อน้องบินกลับไปที่รัง ก็จะสำรอกโปรตีนที่กินเข้าไปออกมา กลายเป็นน้ำผึ้งสูตรเฉพาะตัว ซึ่งเคยมีผู้กล้าชิมไว้และรีวิวว่า รสชาติเข้มข้น มีกลิ่นเหม็นไหม้ มีความเค็มและความหวาน (intense, smoky, salty, and sweet)
ผึ้งชนิดนี้พบที่ทวีปอเมริกากลางและอเมริกาใต้ มีทั้งหมด 3 ชนิด ในสกุล Trigona คือ T. hypogea, T. necrophaga และ T. crassipes

อาหารเลี้ยงตัวอ่อนสุดแปลก

นักวิจัยพบความแปลกอย่างหนึ่งของผึ้งบางชนิดในกลุ่ม cellophane bee นั่นคือ เซลล์เลี้ยงตัวอ่อนของพวกมันเต็มไปด้วยของเหลวที่มีกลิ่นเหมือนเบียร์ เมื่อพวกเขานำมาวิเคราะห์ก็พบว่า ของเหลวเลี้ยงตัวอ่อนนี้อุดมไปด้วยแบคทีเรียแลคโตบาซิลลัส ซึ่งเกิดจากการหมักน้ำหวาน เกสรดอกไม้ ร่วมกับแบคทีเรีย พูดง่าย ๆ ว่า ผึ้งหมักโยเกิร์ตเลี้ยงตัวอ่อน

รังของผึ้งกลุ่มนี้จะอยู่ใต้ดิน โดยพวกมันจะบุผนังเซลล์ที่ใช้เก็บโยเกิร์ตด้วยสารคล้ายพลาสติกที่พวกมันผลิตขึ้น ซึ่งเป็นที่มาของชื่อ cellophane bee สปีชีส์ที่นักวิจัยพบว่ามีพฤติกรรมนี้ คือ Caupolicana yarrow, Crawfordapis luctuosa และ Ptiloglossa spp.

ผึ้งเก็บขน (wool-carder bee; Anthidium manicatum)
European wool carder bee, Anthidium manicatum resting on a green leaf

 

ผลิตน้ำผึ้งสุดแปลก

หากให้นึกภาพผึ้งหลวงหิมาลัย (Himalayan giant honey bee; Apis laboriosa) กำลังตอมดอกกุหลาบพันปีบนเทือกเขาสูง หลายคนก็คงนึกถึงบรรยากาศสุดโรแมนติก ดอกกุหลาบสวย ๆ ท่ามกลางอากาศหนาวเย็นและธรรมชาติยิ่งใหญ่… แต่อย่าได้ลองชิมน้ำผึ้งของผึ้งชนิดนี้เข้าล่ะ เพราะน้ำผึ้งที่ผลิตจากดอกกุหลาบพันปีได้ชื่อว่าเป็น ‘Mad Honey’ หรือน้ำผึ้งคลั่ง ที่ทำให้เกิดภาพหลอนและอาการมึนเมา น้ำผึ้งชนิดนี้จึงถูกขายในราคาสูงมาก และบางวัฒนธรรมก็ใช้เป็นยา

อย่างไรก็ตาม การบริโภคน้ำผึ้งนี้ต้องระวังให้ดี เพราะมีสารพิษชื่อ grayanotoxin ที่อาจทำให้เกิดอาการคลื่นไส้ อาเจียน ชักเกร็ง หมดสติ หรืออาการไม่พึงปรารถนาอื่น ๆ เคยมีเรื่องเล่าจากบันทึกใน ค.ศ. 69 ว่า กองทัพ Pompey the Great เคยตกเป็นเหยื่อของน้ำผึ้งเมาชนิดนี้ เนื่องจากเหล่าทหารพบน้ำผึ้งนี้ระหว่างทางจึงนำมาดื่ม โดยหารู้ไม่ว่ากองกำลังท้องถิ่นแอบเอามาวางไว้ ผลก็คือทหารเหล่านี้ถูกยกพลเข้าโจมตีระหว่างที่พวกเขากำลังเมาแปล้

การสร้างรังสุดแปลก

ผึ้งขุดหินทรายพิวโบล (Pueblo sandstone-digger bee; Anthophora pueblo) คือผึ้งทะเลทรายที่มีวิธีทำรังไม่เหมือนใคร นั่นคือทำรังในหิน โดยการขุดรูในหินด้วยตัวเอง ! อย่าเพิ่งตกใจไป การขุดรูในหินไม่ได้ยากขนาดนั้น เนื่องจากหินที่ผึ้งชนิดนี้ขุดคือหินทราย (sandstone) ที่สามารถใช้น้ำทำให้ผลึกคาร์บอเนตที่ยึดเม็ดทรายเข้าด้วยกันอ่อนตัวได้

ผึ้งกลุ่มนี้จึงใช้วิธีเลือกตำแหน่งรังที่อยู่ใกล้แหล่งน้ำ จากนั้น บินไปดื่มน้ำ เมื่อกลับมาก็จะสำรอกน้ำระหว่างกัดหิน จนได้โพรงรังที่จะเข้าไปอาศัย
ข้อดีของรังในหินคือมีความทนทานมาก นักวิจัยเคยพบรังแห่งหนึ่งที่ผึ้งใช้ต่อเนื่องจากรุ่นสู่รุ่นมาถึง 50 ปี นอกจากนั้น รังในหินทรายยังมีเชื้อโรคน้อยกว่า เพราะไม่ค่อยมีสารอินทรีย์และความชื้น

ผึ้งชนิดนี้ชอบหินทรายที่สูงขึ้นมาจากพื้นและมีชะง่อนยื่นออกมาเป็นหลังคา เพื่อให้เวลาฝนตกน้ำไม่ไหลเข้าโพรง อีกทั้งยังชอบให้รังหันไปทางทิศตะวันออกเพื่อรับความอบอุ่นของแดดเช้า ซึ่งช่วยเร่งพัฒนาการของไข่และตัวอ่อน

ผึ้งคัคคู (cuckoo bee) คือผึ้งกลุ่มใหญ่ที่มีหลายสปีชีส์ เมื่อฟังจากชื่อก็น่าจะพอเดาพฤติกรรมได้ นั่นคือไม่สร้างรังเอง แต่จะบุกไปวางไข่ในรังของผึ้งชนิดอื่น ไม่ต่างจากกลุ่มนกคัคคู หลายชนิดในกลุ่มนี้พบได้ในไทย

ผึ้งเก็บขน (wool-carder bee; Anthidium manicatum) ชื่อภาษาอังกฤษของผึ้งชนิดนี้มาจากพฤติกรรมที่ทำตัวเหมือนเครื่องปั่นด้าย นั่นคือ จะชอบเข้าหาพืชที่เป็นขน ๆ ใช้ปากกัดขนจากพืช ม้วนเป็นก้อนกลม ๆ แล้วนำกลับมาบุในรังตามซอกหลืบต่าง ๆ พบได้ในไทย

ผึ้งกัดใบ (leafcutter bee; Megachile spp.) คือผึ้งกลุ่มใหญ่ที่จะใช้ปากกัดใบไม้ให้เป็นชิ้นเล็ก ๆ แล้วนำมากลับใส่ในรังที่อยู่ตามซอกหลืบ พบได้ในไทย

 

10 ผึ้งสุดแปลกทั่วโลก

 

การนอนสุดแปลก

ผึ้ง squash bee คือผู้ผสมเกสรหลักของพืชกลุ่มฟักทอง ฟักแฟง น้ำเต้า ตัวเมียที่ผสมพันธุ์แล้วจะทำรังใต้ดินเล็ก ๆ ส่วนตัวผู้และตัวเมียที่ยังไม่ผสมพันธุ์จะไม่สร้างรัง แต่อาศัยดอกไม้เป็นโรงแรมส่วนตัว ! เหล่าผึ้งจะออกเก็บน้ำหวานตอนเช้าตรู่เมื่อดอกไม้เริ่มบาน หลังตอมดอกไม้ดอกสุดท้าย ก็จะเกาะรอที่กลีบดอกจนดอกหุบ แล้วก็นอนหลับปุ๋ยในนั้นอย่างสบายใจโดยไม่ต้องกังวลกับผู้ล่า พอตื่นมาอีกทีก่อนดอกไม้บานก็จะกัดกลีบดอกออกมา

ผึ้งหมีเท็ดดี้ (teddy bear bee; Amegilla spp.) ได้ชื่อนี้จากรูปร่างอ้วนป้อมดูนุ่มฟูคล้ายหมีเท็ดดี้ ตัวเมียสร้างรังในดิน ส่วนตัวผู้จะไม่อยู่ในรัง แต่จะนอนรวมกลุ่มบนต้นพืช โดยใช้ขากรรไกรกัดก้านพืชไว้แล้วนอนหลับ

เวลาหากินสุดแปลก

เรามักคุ้ยเคยกับผึ้งที่หากินกลางวัน แต่มีผึ้งราว 1% ที่ออกหากินช่วงพลบค่ำหรือยามค่ำคืนโดยอาศัยแสงจากดวงจันทร์ เช่น ผึ้งหลวง (Apis dorsata) ที่หากินในดอกทุเรียนที่บานตอนกลางคืนได้ อย่างไรก็ตาม มีผึ้งชนิดหนึ่งที่สามารถออกหากินในค่ำคืนที่มืดสนิทไร้แสงจันทร์ นั่นคือ ผึ้งช่างไม้อินเดีย (Indian carpenter bee; Xylocopa tranquebarica) ซึ่งเป็นผึ้งชนิดเดียวที่ทำแบบนี้ แม้นักวิจัยจะพบว่าพวกมันจะมีตาที่ใหญ่กว่าปกติ แต่ก็ยังไม่ได้ใหญ่อย่างมีนัยสำคัญพอที่จะทำให้มันหากินในความมืดมิดขนาดนั้นได้ ส่วนปัจจัยทางกายภาพอะไรที่เป็นสาเหตุ ก็ต้องศึกษากันต่อไป

อ้างอิง
https://pubs.rsc.org/en/content/articlehtml/2018/ra/c8ra01924j

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10113673/

https://www.sci.news/biology/cellophane-bee-breweries-12237.html

https://www.sciencenews.org/article/polyester-bees-brew-beer-scented-baby-food

https://www.museumoftheearth.org/bees/diversity

https://www.colorado.edu/asmagazine/2023/12/20/new-bee-species-gnaws-its-nest-holes-stone

https://www.sci.news/biology/anthophora-pueblo-species-bee-sandstone-nests-04196.html

Picture of เมธิรา เกษมสันต์ (เมย์)

เมธิรา เกษมสันต์ (เมย์)

นักเขียนอิสระ เจ้าของเพจ 'Nature Toon การ์ตูนสื่อความหมายธรรมชาติ' สนใจด้านการสื่อสารความรู้สิ่งแวดล้อมและธรรมชาติวิทยาแบบเข้าใจง่าย มีผลงานหนังสือคือ สายใยที่มองไม่เห็น, สายใยใต้สมุทร (1-2), Wetland แดนมหัศจรรย์, The Last 14 : การผจญภัยของโลมาอิรวดีน้อย และเป็นผู้วาดภาพประกอบหนังสือ 'เรื่องเล่าชาวชะนี'

บทความน่ารู้

การมีผึ้งหลากหลายชนิดสำคัญอย่างไร 

เมื่อเราวาดเกสรดอกไม้ เรามักคุ้นเคยกับเกสรตัวผู้ที่เป็นก้านชูขึ้นไปและมีเกสรตัวผู้อยู่ตรงปลายยอด แต่ไม่ใช่ดอกไม้ทุกชนิดที่มีเกสรเปิดโล่งให้แมลงเข้าถึงได้ง่าย ๆ แบบนั้น

Read More »
ผึ้งมีกี่ชนิดทั่วโลก สปีชีย์ของผึ้ง

ผึ้งทั่วโลกมีกี่สปีชีส์ ?

เมื่อพูดถึงผึ้ง หลายคนก็อาจนึกถึงแมลงสีเหลืองสลับดำ มีเหล็กใน ตอมดอกไม้ อยู่กันเป็นรังรูปหกเหลี่ยม ภายในรังมีน้ำผึ้ง แต่จริง ๆ แล้ว วิถีชีวิตของผึ้งมีหลากหลายกว่านั้นมาก

Read More »